CNCĐ. Đặng Thị Vân – Viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên
1. Giới thiệu vật liệu nano và nano đồng
Vật liệu nano là một trong những lĩnh vực nghiên cứu đỉnh cao trong thời gian gần đây.
Nanomet là đơn vị đo kích thước chiều dài nhỏ nhất , mà tại đó những vật chất do con người tạo ra ở cấp độ nguyên tử và phân tử. Vật chất có đường kính từ 1 – 100nm gọi là hạt nano.
Nano là một đơn vị đo lường quốc tế để chỉ đơn vị nhỏ gấp 109 hay 1.000.000.000lần.
1 nanomét = 1 mét / 1.000.000.000 = 10-9 mét
Trong công nghệ nano, nghiên cứu các hạt nano là một khía cạnh quan trọng. Tiêu biểu là các hạt nano kim loại như hạt nano Au, Ag, Pt, Cu,…Các hạt nano kim loại thể hiện những tính chất vật lý, hóa học, sinh học khác biệt và vô cùng quý giá, đặc biệt là tính diệt khuẩn. Hạt nano được sử dụng sớm và có nhiều ứng dụng trong việc kháng khuẩn là các hạt nano kim loại quý như vàng, bạc. Nhưng với chi phí tổng hợp tốn kém, giá thành cao thì việc sử dụng nano vàng, bạc trên một quy mô lớn là khó có thể thực hiện được. Trong khi đó đồng là một kim loại khá dồi dào, phổ biến, rẻ tiền và dễ tìm thấy trong tự nhiên. Các nghiên cứu gần đây cho thấy các hạt nano đồng được chế tạo ra cũng mang những tính năng ưu việt không kém gì các hạt nano vàng, bạc, đặc biệt là tính diệt khuẩn. Chính vì vậy, hạt nano đồng đang là sự quan tâm lớn của các nhà nghiên cứu.
2. Ứng dụng của nano đồng trong nông nghiệp
Hiện nay, các hạt đồng nano đã có nhiều ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và công nghệ cao. Trong lĩnh vực nông nghiệp, nhiều khảo nghiệm đã được thực hiện trong những năm gần đây để khẳng định vai trò quan trọng của nano đồng trong nông nghiệp mà cụ thể hơn đó chính là khả năng kháng nấm khuẩn gây bệnh hại cây trồng.
Công nghệ nano kết hợp các nguyên lý sinh học với các phép tiếp cận hóa học và lí học đã tạo ra các hạt có kích thước nano có những chức năng nhất định. Việc ứng dụng công nghệ nano trong lĩnh vực nông nghiệp có nhiều ưu điểm nổi trội trên cả phương diện lí thuyết và thực tế. Những khả năng chống khuẩn, chống nấm mốc hiệu quả của hạt nano đồng trong nông nghiệp đã thu hút các nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực khoa học nano từ đó dẫn tới việc phát triển các kĩ thuật tổng hợp đồng nano sạch, hiệu quả và có lợi ích về kinh tế. Hiệu quả của đồng nano đã được nghiên cứu trên một số loại cây trồng ở những thời kỳ sinh trưởng khác nhau và đã đem lại hiệu quả khác biệt, vượt trội hơn so với các loại thuốc bảo vệ thực hóa học truyền thống.
Nano đồng có khả năng diệt hầu hết các loại nấm bệnh gây hại cây trồng, nó được xem như một loại thuốc bảo vệ thực vật đặc trị nấm theo cách an toàn nhất, không độc hại, không gây tồn dư các chất độc hại trên nông sản và trong tương lai gần nano đồng có thể thay thế các loại thuốc bảo vệ thực vật hóa học độc hại.
Thực tế cho thấy nano đồng có thể phòng và đặc trị bệnh nấm hồng trên cây cao su (do nấm Corticium salmonocolor). Yoon và các đồng nghiệp năm 2013 đã khẳng định ảnh hưởng kháng khuẩn của nano bạc và đồng trên E.coli trong đó Cu nano thể hiện hoạt tính kháng khuẩn cao hơn so với bạc nano.
Đồng nano tổng hợp từ phương pháp khử hóa học ion Cu2+ khi có mặt cetyl ammonium bromide và isopropyl alcohol.
Theo nghiên cứu thực nghiệm, nano đồng ở kích thước hạt 3-10 nm có tính kháng nấm chống lại các nấm gây bệnh trên cây trồng như: nấm Fusarium oxysporum (nấm gây bệnh vàng lá thối rễ, bệnh héo vàng, héo rũ, bệnh thối thân gốc…); nấm Alternaria alternate (bệnh đốm lá, đốm vòng).
Cơ chế kháng khuẩn của nano đồng
Các hạt nano Đồng giải phóng liên tục các ion đồng, chính các ion đồng này tác động trực tiếp lên tế bào vi khuẩn theo các cơ chế đặc thù. Hoạt động giải phóng các ion đồng này được tăng cường hơn khi các hạt nano Cu ở kích thước nhỏ và diện tích bề mặt lớn cho phép nó tương tác gần với các màng tế bào vi khuẩn. Hoạt động kháng khuẩn của nano đồng là do xu hướng của nó thay thế giữa dạng Cu[I] và dạng Cu[II]. Cu tạo nên các gốc hydroxyl liên kết với các phân tử DNA và tạo thành sự mất trật tự của cấu trúc xoắn ốc nhờ các liên kết ngang trong và giữa các axit nucleic .Các hạt nano đồng cũng làm hỏng các protein quan trọng nhờ liên kết với các nhóm carboxyl và amino sulfuahydryl của các axit amin. Điều này làm cho protein tạo enzyme không hiệu quả. Nó cũng gây cho các protein bề mặt tế bào không hoạt động, các protein này cần cho việc chuyển các vật chất đi qua màng tế bào, do đó ảnh hưởng lên sự bền vững của màng tế bào và các lipid màng tế bào. Các ion đồng bên trong tế bào vi khuẩn cũng ảnh hưởng đến các quá trình sinh học. Dựa trên tất cả những nghiên cứu này, có thể thấy ion Cu có ảnh hưởng lên protein và các enzyme trong các vi khuẩn và tạo cho Cu đặc tính kháng khuẩn.
Tóm lại, có thể nói các nano đồng xâm nhập qua thành tế bào và tương tác với các cấu trúc nội bào nhờ kích thước hạt nhỏ và độ hoạt động bề mặt lớn, các hạt nano đồng tác động trực tiếp lên màng tế bào vi khuẩn và phá vỡ cấu trúc di truyền của tế bào vi khuẩn từ đó làm cho vi khuẩn mất sức sống.
Như vậy nano đồng có thể ứng dụng làm các chế phẩm kháng nấm và vi khuẩn trên cây trồng rất hiệu quả.