Biên tập: TS. Phạm Công Trí
1. Điều kiện gây trồng
Sachi (Plukenetia Volubilis L.) thuộc họ Thầu Dầu (Euphorbiaceae). Có nguồn gốc ở rừng rậm nhiệt đới Amazon của đất nước Peru. Sachi đã được trồng bởi người Peru bản địa trong nhiều thế kỷ nay. Cây dễ dàng phát triển ở những vùng khí hậu ấm. Hiện nay nó dần được gieo trồng ở quy mô thương mại tại Đông Nam Á, chủ yếu là ở Thái Lan. Ra hoa sau 5 tháng tuổi và khoảng 8 tháng tuổi bắt đầu cho hạt.
Lợi thế của cây Sachi là có phổ thích nghi rộng, không yêu cầu cao về kỹ thuật canh tác, chu kỳ kinh tế dài (20-30 năm). Sachi thích hợp với sinh thái vùng khí hậu nhiệt đới ẩm; sinh trưởng và phát triển trong khoảng nhiệt độ 10-36oC, nhiệt độ thích hợp từ 22-32oC, độ ẩm 78%, lượng mưa đạt 850-1.500 mm, độ cao dưới 1.700m. Sachi ưa đất tơi xốp dễ thoát nước, không chịu được ngập úng, có hàm lượng hữu cơ cao. Đặc biệt thích hợp với trồng xen dưới tán rừng thưa có tầng đất mặt sâu.
Đây là cơ sở quan trọng để đưa cây Sachi vào trồng thử nghiệm tại Tây Nguyên (Nhiệt độ từ 15-38oC; lượng mưa từ 1.200-2.000mm/năm, độ cao từ 500-1.000 mét).
2. Khoảng cách và mật độ
Tùy theo điều kiện đất đai và khả năng thâm canh lựa chọn khoảng cách và mật độ trồng phù hợp, cụ thể như sau: 2,5×2,5m (1.600 cây/ha), 2,0×3,3 m (1.667 cây/ha), 2,5×3,3 m (1.333 cây/ha), 3×3 m (1.111 cây/ha).
3. Chuẩn bị đất
Làm sạch cỏ dại, san cho mặt đất bằng phẳng, lên luống. Đối với vùng rừng, đồi có độ dốc thấp ta chỉ cần san mặt bằng và đào hố trồng. Trên các địa hình đất dốc nên làm các gờ cản nước tránh xói mòn, rửa trôi. Trên các vùng đất quá bằng phẳng cần làm các rãnh tiêu thoát nước.
Đào hố kích thước 30x30x30cm; để lớp đất mặt một bên, lớp đất dưới một bên. Bón lót, trộn phân và lấp hố trước khi trồng ít nhất 1 tháng.
4. Cây giống
Cây giống thực sinh: Ươm từ hạt được lấy trên các cây tuyển chọn (có năng suất cao, chất lượng tốt, không nhiễm sâu bệnh hại nguy hiểm). Bầu ươm kích thước 12×24 cm, ruột bầu là đất tầng mặt được phối trộn thêm NPK-TE và hữu cơ vi sinh. Cây con được gieo hạt đã bật mầm và chăm sóc trong vườn ươm cho đến khi đạt tiêu chuẩn xuất vườn. Cây con đủ tiêu chuẩn xuất vườn được huấn luyện 15-20 ngày.
Cây giống được nuôi cấy mô: invtro bằng vật liệu lấy từ cây đầu dòng. Cây mạ được cắm vào bầu đất và chăm sóc trong nhà lưới. Cây giống có đỉnh sinh trưởng (ngọn) mập khỏe, bộ rễ khỏe, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng và đã được huấn luyện.
5. Làm giàn
Sachi thân leo nên cần làm giàn. Làm giàn kiểu chữ T để ánh sáng tiếp xúc bề mặt tán lớn, giúp Sacha phát triển tốt, hạn chế nấm bệnh. Nên làm giàn cao 1,5-1,8m với các trụ tre, gỗ hoặc bê tông, bên trên căng 2 hàng dây thép với khoảng cách từ trên xuống cách nhau 50cm cho cây leo (cọc có đường kính từ 5-6 cm, chiều dài 2-2,2 m, đóng sâu khoảng 40-50 cm, dây thép có bọc nhựa. Ở hai đầu luống đóng bổ sung cọc to để néo các cọc trong hàng lại với nhau).
6. Trồng cây
Có thể trồng quanh năm, nhưng thời điểm trồng thích hợp nhất là vào mùa xuân và mùa thu. Dùng dao sắc cắt bầu nilon, đặt cây con xuống giữa hố, lấp đất nhẹ xung quanh gốc vừa đủ chặt. Sau trồng nếu không có mưa cần tưới nước để giữ ẩm.
Kiểm tra và dặm bổ sung cây chết để đảm bải mật độ, sự đồng đều của vườn.
7. Bón phân
– Bón lót: (5-10 kg phân chuồng hoai + 0,25 kg lân + 0,3 kg bột vôi+ 10-20g Tricho Nema)/hố. Trộn đều với lớp đất mặt đưa xuống dưới hố sau đó lấp đất lên trên.
– Bón thúc: Trong 6 tháng đầu, tùy theo tình hình sinh trưởng của cây (biểu hiện qua mầu sắc lá và sự phát triển của ngọn) mà bón phân cho hợp lý.
– Thời kỳ ra hoa, mang quả: Bón (0,1-0,2 kg NPK15:15:15-TE + 0,5-1 kg hữu cơ)/cây, bón ở vùng rễ cây tập trung 1-2 lần/tháng khi đất đủ ẩm.
Định kỳ phun phân bón lá giàu trung vi lượng (Siêu dưỡng bo kẽm) + men vi sinh đối kháng (Tricho Gold, Tricho Nem, Tricho Meta,…) + kích rễ (siêu rễ B1).
8. Chăm sóc
– Tưới nước: Cây sachi là loại cây cần ẩm nhưng không chịu úng, vì vậy tùy vào đất nếu thấy khô thì ta tưới nước cho cây, nhất là vào mùa khô cần tưới đủ lượng nước để giúp cho cây phát chồi, ra hoa và đậu quả liên tục. Ở giai đoạn kết trái và phát triển trái nếu thiếu nước sẽ làm rụng hoa trái hoặc hoa trái teo lại.
– Cắt tỉa, tạo tán: Khi cây bắt đầu leo ta cố định ngọn cây vào cọc để cây có thể bám chắc vào cọc và dây thép. Khi cây đã sinh trưởng tốt, có thể cắt bỏ các cành ở tầng thấp và những cành không hiệu quả để tập trung dinh dưỡng cho cây hạn chế sâu bệnh, nên tiến hành cắt tỉa vào tháng 5 và tháng 11.
– Phòng trừ sâu bệnh: Thường xuyên thăm vườn, nếu xuất hiện sâu bệnh cần chữa trị kịp thời. Phòng trừ dịch hại tổng hợp, quản lý tổng hợp vườn cây, thực hành sản xuất tốt là rất quan trọng để nâng cao chất lượng và không bị tồn dư hóa chất trong hạt.
+ Tuyến trùng và bội nhiễm nấm thối rễ: Là dịch hại quan trọng trên Sachi, gây giảm sức sống và ảnh hưởng đến hoa quả. Chúng tấn công các gốc, rễ hình thành các nốt sần hoặc u vết thương, thối nhũn rễ,… cây ốm yếu, thậm chí làm cho cây bị chết. Để kiểm soát tuyến trùng hiệu quả cần tăng cường bón phân hữu cơ hoai và vi sinh đối kháng, không trồng trên đất cát, đất bí úng, hay đất bị tuyến trùng nặng phá hoại cây trồng.
9. Thu hoạch, bảo quản
Sử dụng giỏ thu hái các quả có màu nâu đen và vẫn còn trên cây, không hái những quả vẫn còn màu xanh lá cây hoặc chưa đạt đến độ trưởng thành đầy đủ. Khi thu hái quả không được làm dập thân, gãy cành,..
Quả chín sau khi thu hái cần được sấy hoặc phơi khô ngay, tránh để lưu tồn gây mốc meo. Hạt được tách khỏi vỏ quả khô, làm sạch và phơi sấy lại cho khô. Bảo quản khi độ ẩm hạt giảm xuống còn 12-14%. Không trộn lẫn những hạt khô và hạt tươi, hạt cũ và hạt mới sẽ gây thối hạt.
Tài liệu tham khảo
- Phạm Công Trí (2018). Sachi – Cây trồng có triển vọng ở Tây Nguyên
- Nguyễn Thị Phương Thảo (2015). Giống cây mới ở Việt Nam: Sachi – vua của các loại hạt.
- Công ty Sachi Vina (2018). Quy trình trồng cây Sacha Inchi (Sachi)
- Trung tâm giống cây trồng – Học viện nông nghiệp Việt Nam (2017). Kỹ thuật trồng cây Sachi