Người dịch: Thạc sỹ Nguyễn Thị Tiến Sỹ
Bộ môn Bảo vệ Thực vật
Tuyến trùng u sưng rễ (root-knot nematode) gồm hơn 100 loài tuyến trùng Meloidogyne gây nốt sưng cho rễ của hàng trăm loài thực vật gồm cây ăn quả, cây lương thực, cây rau và cả những loài cỏ dại.
Phần I: Triệu chứng bệnh do tuyến trùng gây u sưng rễ
Rễ cây – triệu chứng dưới mặt đất
Triệu chứng của bệnh do tuyến trùng nốt sưng rễ cây là rất rõ với nhiều bướu hoặc nốt u sưng được hình thành trên hệ thống rễ của những cây bị nhiễm bệnh. Mức độ bướu rễ phụ thuộc vào 3 yếu tố là mật số tuyến trùng, loài (species) và chủng (race) tuyến trùng Meloidogyne, loài cây ký chủ và thậm chí là giống (cultivar) cây. Khi mật số tuyến trùng gia tăng thì số lượng nốt sưng cũng tăng lên và khi có nhiều tuyến trùng xâm chiếm một vùng gần nhau sẽ hình thành những nốt u sưng lớn. Loài tuyến trùng Meloidogyne hapla tạo nốt u sưng chỉ nhỏ bằng một nửa nốt u sưng do loài tuyến trùng M. incognita tạo nên trên cùng cây ký chủ. Cuối cùng là mỗi loại cây trồng có phản ứng khác nhau đối với việc nhiễm tuyến trùng gây u sưng rễ (Hình 3, 4, 5). Rễ cà rốt bị nhiễm bệnh điển hình với nhiều nốt sưng hình thành ở rễ tơ (Hình 2, 6). Bướu do tuyến trùng gây nốt u sưng trên cây xà lách giống như những hạt nhỏ (Hình 4, 7). Trên cây cỏ và hành tây, u sưng thường nhẹ và không đáng kể (Hình 8). Tùy thuộc vào loại cây trồng bị ảnh hưởng và mức độ nhiễm bệnh, những triệu chứng này thường có thể dẫn đến tổn thất kinh tế đáng kể cho người trồng.
Hình 1. Cánh đồng cà rốt bịnhiễm tuyến trùng |
|
Hình 3. Cây cà chua bị sưng rễ |
Hình 4. Rễ cây xà lách |
Hình 5. Rễ cây cỏ bị sưng rễ |
Hình 6. Củ cà rốt bị sưng |
Hình 7. Rễ xà lách bị sưng |
Hình 8. Rễ hành tây bị sưng |
Tuyến trùng gây u sưng rễ có phổ ký chủ rất rộng. Do đó, người nông dân khó có thể kiểm soát loại tuyến trùng này bằng biện pháp luân canh. Những vùng trồng bông bị nhiễm M. incognita thường được trồng luân canh với đậu phộng để làm giảm mật số tuyến trùng nhưng đậu phộng lại là một ký chủ ưa thích của loài M. arenaria race 1 và cả loài M. incognita. Đất canh tác của nông dân có vấn đề với tuyến trùng M. javanica thường luân canh bằng ớt chuông nhưng ớt chuông cũng là cây ký chủ của M. incognita. Hai ví dụ này chứng minh tầm quan trọng của việc cần thiết phải biết loài tuyến trùng Meloidogyne đang hiện diện để có phương thức luân canh phù hợp. Ngoài sự khác nhau về khả năng gây bệnh đối với những cây trồng chuyên biệt, người nông dân cần có hiểu biết về mức độ chuyên môn sâu hơn. Ví dụ như loài M. hapla không thể sinh sản trên những loài cây cỏ, ngược lại, loài M.graminis chỉ sinh sản trên những loài cây cỏ. Do đó, những người có đất trồng rau bị gây hại bởi loài M. hapla có thể luân canh với ngô và lúa mì.
Những triệu chứng trên mặt đất
Mặc dù những thiệt hại gây ra bởi tuyến trùng gây u sưng rễ chẩn đoán được đều nằm dưới mặt đất, một số triệu chứng có thể được quan sát ở phía trên mặt đất. Những cây bị ảnh hưởng nặng thường bị héo vì bướu/u rễ làm hạn chế khả năng hấp thu và vận chuyển nước cũng như dinh dưỡng ở các phần còn lại của cây. Những cây bị ảnh hưởng nặng có thể bị héo mặc dù nước trong đất thừa, đặc biệt là vào buổi chiều. Cây trồng cũng có các biểu hiện thiếu dinh dưỡng vì bướu/u rễ làm giảm khả năng hấp thu và vận chuyển dinh dưỡng từ đất. Việc bón thêm phân sẽ không làm giảm triệu chứng vàng lá do tuyến trùng nốt sưng. Những cây bị nhiễm tuyến trùng u sưng trên đồng ruộng thường còi cọc và giảm năng suất. Đối với những cây trồng mẫn cảm như xà lách và cà rốt thì mật độ tuyến trùng ban đầu chỉ từ 2 con và < 1 trứng tuyến trùng / 1 cm3 đất đã gây ra thiệt hại về kinh tế. Ở mật số cao, tuyến trùng gây nốt sưng có thể giết chết cây ký chủ, đặc biệt là những cây mới trồng có ít rễ (Hình 1).
Các triệu chứng trên mặt đất thường xuất hiện cục bộ bởi vì tuyến trùng di chuyển chậm trong đất, vùng nhiễm bệnh sẽ từ từ lan rộng từ một điểm ban đầu. Điều này dẫn đến một vùng lớn bị nhiễm thường bao quanh bởi những cây không bị bệnh (Hình 1). Biện pháp canh tác và những biện pháp vật lý khác làm di chuyển đất và cây trồng sẽ làm phát tán tuyến trùng gây u sưng rễ.
Kỳ tới: Phần II: Đặc điểm sinh học của tuyến trùng nốt sưng
Theo Mitkowski, N.A. and G.S. Abawi. 2003. Root-knot nematodes. The Plant Health Instructor. DOI:10.1094/PHI-I-2003-0917-01. Revised 2011. http://www.apsnet.org/edcenter/intropp/lessons/Nematodes/Pages/RootknotNematode.aspx.