KS. Hồ Thị Thuý Hằng, TS. Phạm Công Trí
Phương pháp trồng cà phê truyền thống luôn có công đoạn cày xới và đào hố trồng. Trước khi trồng nông dân đều phải khai hoang rà rễ kỹ, cày đất vài lần để diệt cỏ dại, làm cho đất tơi xốp và phục hồi dưỡng chất. Khi đào hố trồng người nông dân luôn cố gắng đào hố lớn, với mong muốn là chuẩn bị điều kiện thuận lợi cho cây con sinh trưởng; những thời điểm cà phê có giá càng cao thì hố trồng càng lớn và các hộ càng có điều kiện đầu tư tài chính thì đất đai và hố trồng cây càng được chăm chút nhiều.
Trong quá trình chăm sóc cà phê, nhà nông tiếp tục đầu tư chí phí và công sức để làm cỏ, vun gốc, mở bồn, xẻ rãnh, xới đất, đào mương,… Vườn cà phê càng đào hố sâu, càng xăm xới đất, càng mở rộng bồn, càng sạch cỏ dại,… thì nông dân càng hài lòng. Khi thiếu lao động thời vụ, thời tiết không thuận lợi hoặc có điều kiện đầu tư, nông dân còn mạnh dạn cơ giới hoá trong việc làm đất cà phê và sử dụng hoá chất phun diệt cỏ dại. Nhiều người còn coi đây là một tiêu chuẩn để đánh giá sự làm đất giỏi và chăm chỉ.
Tuy nhiên, nhiên một số nghiên cứu lại cho thấy việc cày xới, diệt thảm che phủ đất đã gây ra xói mòn, rửa trôi và thoái hoá đất, nhất là trên các vùng đất dốc. Cày xới mạnh,làm cỏ trắng đã phá hủy một phần hữu cơ, làm mất cân bằng hệ sinh vật trong đất. Khi tính chất đất thay đổi, độ phì đất giảm thì khả năng cung cấp và phục hồi của đất kém đi rõ rệt, dẫn đến sức sản xuất và năng suất của vườn cà phê giảm mạnh, sâu bệnh hại bùng phát khó kiểm soát. Nông hộ phải bón nhiều phân hơn và sử dụng thuốc trừ sâu bệnh thường xuyên hơn. Gia tăng chi phí sản xuất và phá vỡ sự bền vững, giảm chất lượng nông sản và an toàn vệ sinh thực phẩm có vấn đề; mà xói mòn, rửa trôi đất cùng với sự dịch chuyển hoá chất trở thành nguy cơ ô nhiễm môi trường trong sản xuất cà phê.
Vì vậy, gần đây nhiều nước trồng cà phê đã áp dụng “Kỹ thuật không cày xới” hay “Làm đất tối thiểu”, ít cày hoặc không cày, việc làm cỏ cũng giảm đi. Với phương châm là “Càng ít làm phiền đến đất càng tốt!”. Nghe có vẻ rất xa lạ với cách làm đất cà phê truyền thống của ta, nhưng trong nhiều dự án và chương trình sản xuất cà phê bền vững thì “Làm đất tối thiểu” là thuận lẽ tự nhiên nên được khuyến cáo và thúc đẩy.
“Làm đất tối thiểu” giúp giữ lại và phục hồi một phần dưỡng chất tự nhiên của đất, đặc biệt là trên địa hình đồi dốc, nhờ vậy giảm đáng kể chi phí phân bón, làm đất và xới xáo đất. Phương pháp này được khởi xướng cách đây gần 30 năm, với những đặc điểm chính sau: (1) Giữ thảm thực vật che phủ tối đa; (2) Không cày xới, ít tác động tới đất; (3) Quay vòng vụ mùa, vùi lại rác bã; (4) Thực hiện xen canh đa dạng hoá.
Thực vật che phủ đất là những loại cây cỏ bản địa, các cây phân xanh tạo nguồn sinh khối lớn. Chúng tạo thành một thảm thực vật thấp bảo vệ mặt đất khỏi bị xói mòn rửa trôi do mưa và dòng nước mặt, giảm tác động của ánh nắng mặt trời đến các vi sinh vật trong đất, giảm sự lây lan theo dòng nước của tuyến trùng và nấm hại rễ, cố định đạm từ không khí nhờ vi sinh ở các mấu, nốt sần của rễ cây để làm giàu cho đất. Đồng thời, thảm thực vật che phủ đất cũng cải thiện đáng kể vi khí hậu trong vườn cà phê.
Ông Barry Fisher, một chuyên gia về phương pháp trồng trọt không cày xới của Cơ quan Bảo tồn tài nguyên quốc gia thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ, cho biết: “Khi những cây họ đậu già chết, những mấu nhỏ và nốt sần ở rễ cây sẽ phân huỷ và cung cấp một nguồn đạm tốt hơn so với phân bón thông thường, làm cho đất đai màu mỡ hơn”. Bên cạnh đó trong các vườn cây có thảm phủ thì các vi sinh vật phân giải khoáng (lân, kali và các trung vi lượng) sẽ hoạt động hiệu quả hơn, nghĩa là phát huy hiệu quả của các vi sinh vật hữu ích ta đưa vào vườn cây thông qua phân hữu cơ vi sinh và chế phẩm sinh học. Các vi sinh vật đối kháng nhân sinh khối và có hoạt lực mạnh hơn, bảo vệ và kích thích bộ rễ cây cối phát triển. Do đó, các loại phân bón phát huy tối đa tác dụng, có thể mang lại hiệu quả tốt hơn và góp phần cải thiện sức khoẻ của đất.
Một điều quan trọng nữa là rễ cây sẽ thu hút tuyến trùng trong đất, làm giảm áp lực lên bộ rễ cây trồng. Bộ rễ cỏ cũng làm cho đất thoáng khí và có chế độ nước tốt hơn. Việc đi lại của người và các máy móc trên thảm cỏ cũng giảm dí dẽ đất và giảm tác động làm tổn thương đất và rễ cây trồng.
Ông Tony Vyn, Giáo sư nông học thuộc trường Đại học Purdue (đã nghiên cứu phương pháp này từ năm 1975) cho biết: “Trồng trọt không cày xới” kết hợp với các máy móc làm đất và công nghệ hiện đại đã cho năng suất không kém gì phương pháp “Trồng trọt thâm canh có cày xới đất”. Theo hãng tin AFP, khoảng 35% mùa màng ở Mỹ sử dụng phương pháp “Trồng trọt không cày xới”. Đối với cây đậu tương, con số này vào khoảng 50%. Trước lợi ích về nhiều mặt như vậy, chính phủ Mỹ đang khuyến khích phát triển phương pháp này bằng cách trợ cấp về hạt giống và máy móc đặc biệt là hai yếu tố đầu vào có thể chiếm tới 50% chi phí sản xuất.
Phạm Công Trí (2018), trong báo cáo sơ kết dự án “Cảnh quan cà phê bền vững tại Lâm Đồng” cho thấy, các mô hình cà phê tái canh cải tiến áp dụng “Làm đất tối thiểu” và trồng cây phân xanh làm thảm che phủ đất đã mang lại kết quả tốt, vườn cà phê sinh trưởng phát triển mạnh; tiết kiệm nước tưới, phân bón và công lao động.
Nguồn: Tổng hợp.
|
|
|
|
Hình 1. Cà phê “Chăm sóc kiểu cuốc xới đất mạnh” |
Hình 2. Cà phê “Chăm sóc theo làm đất tối thiểu” |
 |
|
| Hình 3. Cà phê tái canh, làm cỏ trắng định kỳ | Hình 4. Cà phê tái canh, phun thuốc cỏ trên băng |
 |
|
| Hình 5. Cà phê tái canh, xới đất và xen đậu tương | Hình 6. Cà phê tái, làm đất tối thiểu, có thảm phủ |