ThS. Châu Thị Minh Long, Bộ môn Hệ thống Nông nghiệp
1. Đặt vấn đề
Theo Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới (WCED) (1987), phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Hay nói cách khác, phát triển bền vững là phải bảo đảm phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ giữ gìn.
Đắk Lắk là tỉnh có nhiều lợi thế để phát triển nông nghiệp nói chung và hồ tiêu nói riêng. Đây là cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao và được trồng ở hầu hết các vùng trong tỉnh. Theo thống kê năm 2020, diện tích hồ tiêu của tỉnh Đắk Lắk vào khoảng 34.500 ha, sản lượng thu hoạch vào khoảng 75.000 tấn (Sở NN & PTNT, 2020). Hiện tại và trong nhiều năm tiếp theo, cây hồ tiêu vẫn giữ một vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế của tỉnh. Sự phát triển bền vững của ngành hồ tiêu gắn liền với sự phát triển kinh tế và ổn định chính trị xã hội của tỉnh Đắk Lắk.
2. Thực trạng sản xuất, chế biến và tiêu thụ hồ tiêu tại Đắk Lắk
Việc sản xuất hồ tiêu của Việt Nam nói chung và Đắk Lắk nói riêng còn chưa bền vững do diện tích trồng hồ tiêu ở nhiều vùng tăng nhanh, đặc biệt là ở các vùng không phù hợp. Công tác giống còn nhiều hạn chế, trong đó có việc nghiên cứu, chọn tạo giống mới, sản xuất giống hồ tiêu sạch bệnh chưa được quan tâm thực hiện. Việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu đã dẫn đến đất trồng có xu hướng chua và dễ gây ra dịch bệnh cho cây trồng (IDH & IPSARD, 2015). Cây hồ tiêu có nhu cầu nước rất cao, nhất là các tháng mùa khô nên việc tăng diện tích hồ tiêu ồ ạt đã dẫn đến nguy cơ thiếu nước tưới tại tỉnh Đắk Lắk. Những năm qua, do tình hình biến động giá cả thị trường cũng như dịch bệnh xảy ra trên cây hồ tiêu cũng đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến người trồng hồ tiêu, nhất là các hộ canh tác độc canh. Việc chế biến sản phẩm hồ tiêu tại Đắk Lắk cũng còn nhiều hạn chế. Toàn tỉnh chưa có doanh nghiệp chế biến hồ tiêu với quy mô lớn, chỉ có một số cơ sở chế biến tiêu bột với quy mô nhỏ (Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ Thăng Tiến, huyện Krông Pắk; Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ Nông Thôn Việt, huyện Buôn Đôn; HTX VietFARM, Cty TNHH Nam Kar, TP. Buôn Ma Thuột, …). Phần lớn các doanh nghiệp thu mua từ các hộ dân để sơ chế và xuất khẩu, còn lại là tiêu thụ nội địa.
Chính những điều này đã làm ảnh hưởng đến sự phát triển hồ tiêu tại Đắk Lắk.
3. Đề xuất một số giải pháp phát triển hồ tiêu bền vững tại Đắk Lắk
Để phát triển cà phê và hồ tiêu bền vững cho tỉnh Đắk Lắk, cần áp dụng đồng bộ các giải pháp sau:
– Quy hoạch vùng trồng: Cần quy hoạch ổn định vùng trồng hồ tiêu ở những vùng có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp.
– Công tác giống: Cần nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong công tác chọn giống nhằm tạo ra bộ giống chất lượng cao, có khả năng kháng với bệnh chết nhanh chết chậm.
– Kỹ thuật canh tác: Cần áp dụng công nghệ bón phân dựa vào độ phì đất góp phần tiết kiệm đầu tư nhưng năng suất vẫn ổn định, giảm được lượng phân hóa học bón vào đất. Bón cân đối phân hóa học và hữu cơ để bảo vệ đất, đồng thời giảm việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật một cách tùy tiện để tránh gây bạc màu cho đất. Cần áp dụng công nghệ tưới nước tiết kiệm đồng thời kết hợp bón phân qua hệ thống tưới để góp phần làm tăng hiệu quả kinh tế và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên nước. Xen canh là biện pháp canh tác nhằm hạn chế rủi ro do dịch bệnh, thời tiết bất lợi, giá cả bấp bênh. Ngoài ra, người dân cần phải được thường xuyên tập huấn và áp dụng kỹ thuật canh tác hồ tiêu bền vững.
– Tổ chức sản xuất, chế biến và thị trường tiêu thụ: Cần quy hoạch vùng phát triển cây hồ tiêu gắn với các cơ sở chế biến, chế biến sâu, cơ sở thu mua, giúp người trồng hồ tiêu tiếp cận tốt với thị trường tiêu thụ; sản xuất theo tiêu chuẩn và có chứng nhận. Cần nghiên cứu sản xuất ra nhiều sản phẩm khác từ hạt tiêu như: tiêu đỏ, tiêu trắng, dầu tiêu, phân bón từ vỏ tiêu…để góp phần tăng giá trị cho hồ tiêu. Bên cạnh đó, cần xúc tiến các chủ thể tham gia xây dựng sản phẩm OCOP cho sản phẩm hồ tiêu.
Như vậy: Để phát triển ngành hồ tiêu bền vững cho Đắk Lắk cần áp dụng đồng bộ các giải pháp như quản lý chặt chẽ quy hoạch; quản lý kỹ thuật về giống chất lượng cao; quản lý phân bón; quản lý sâu bệnh hại, quản lý tưới nước tiết kiệm, hiệu quả; xen canh, đa dạng hóa cây trồng; tăng cường chế biến sâu các sản phẩm hồ tiêu. Bên cạnh đó, cần tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn và có chứng nhận, xây dựng thương hiệu, đăng ký sản phẩm OCOP,… nhằm tăng năng suất lao động, nâng cao năng suất, chất lượng, nâng cao giá trị gia tăng trong phân khúc sản xuất trong chuỗi giá trị ngành hàng để phát triển hồ tiêu bền vững.
Tài liệu tham khảo:
Tiếng Việt:
1. Sở NN và PTNT Đắk Lắk (2020). Báo cáo tổng kết thực hiện kế hoạch năm 2020 và triển khai nhiệm vụ năm 2021 ngành NN và PTNT.
Tiếng Anh:
2. IDH & IPSARD (2015). Inception report: Initiative for Sustainable Landscapes in the Central Highlands. Hanoi, Viet Nam.
3. WCED (Word Commission on Environment and Development) (1987). Our common future. Oxford University Press, Oxford, New York.