TS. Trần Vinh
Phó Viện trưởng Viện KHKT Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên
1. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng trực tiếp đến đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân Tây Nguyên
Như chúng ta biết biến đổi khí hậu (BĐKH) là biến đổi trạng thái của khí hậu so với trung bình nhiều năm. Các biểu hiện của BĐKH như: sự nóng lên của khí quyển và trái đất, sự dâng cao của nước biển, hiện tượng thời tiết cực đoan (lũ lụt, hạn hán, bão tăng, mưa đá…) đe dọa đến sự sống của các loài sinh vật, hệ sinh thái và hoạt động của con người.
Như vậy, có thể hiểu BĐKH là sự thay đổi của hệ thống khí hậu gồm khí quyển, thuỷ quyển, sinh quyển, thạch quyển hiện tại và trong tương lai bởi các nguyên nhân tự nhiên và nhân tạo trong một giai đoạn nhất định tính bằng thập kỷ hay hàng triệu năm.
Hiện nay BĐKH là một vấn đề nóng bỏng không chỉ của riêng quốc gia nào, mà đã là mối đe dọa chung cho toàn nhân loại. BĐKH đang diễn ra từng ngày và có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sức khỏe, tính mạng của con người cũng như sự sống xung quanh chúng ta.
Việt Nam là nước mà có 75% dân số sống bằng nông nghiệp nên phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên khá nhiều. BĐKH tác động tiêu cực đến đời sống, sản xuất nông nghiệp nói chung; ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực của nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, thủy sản, thủy lợi. Ảnh hưởng điển hình của BĐKH đến các lĩnh vực đó như sau:
Về trồng trọt: BĐKH gây hạn hán, nắng nóng kéo dài dẫn đến sa mạc hóa và làm giảm năng suất sản lượng cây trồng, ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân và đe dọa đến an ninh lương thực.
Về chăn nuôi: BĐKH ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển gia súc, gia cầm (rét đậm, rét hại làm chết gia súc hàng loạt; làm phát sinh dịch bệnh).
Về lâm nghiệp: BĐKH làm các động thực vật có nguy cơ bị tuyệt chủng (do thay đổi môi trường sống), cháy rừng do nắng nóng, nước biển dâng làm thu hẹp rừng ngập mặn, sâu bệnh tấn công…
Về thủy sản: BĐKH làm nước biển lấn sâu gây mất nơi cư trú của thủy sản nước ngọt, nhiệt độ tăng làm cá chết.
Về thủy lợi: BĐKH gây hạn hán, thiếu nước cung cấp cho sản xuất và sinh hoạt của con người. BĐKH còn gây ô nhiễm nguồn nước, lũ lụt phá hủy các công trình thủy lợi.
* Tác động của BĐKH đến phát triển nông nghiệp ở Tây Nguyên
Tây Nguyên là vùng đất đỏ bazan màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nhiều loại cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao như: cà phê, cao su, hồ tiêu và các loại cây ăn quả đặc sản như sầu riêng, bơ.Tây Nguyên chủ yếu sản xuất nông nghiệp nên chịu tác động trực tiếp của BĐKH. Cụ thể:
Hiện tượng El Nino (hiện tượng thời tiết bất thường) gây hạn hán kéo dài làm giảm 20 – 25% lượng mưa trên diện rộng từ đó làm thiếu nước trầm trọng ở khu vực Tây Nguyên. Đặc biệt năm 2015 – 2016, Tây Nguyên phải gánh chịu đợt hạn hán lịch sử: thiếu nước, khô hạn đã tác động đến 165.000 ha cà phê, trong đó 40.000 ha bị chết; 2.200 ha tiêu và trên 30.000 ha lúa bị mất trắng…Theo FAO, cứ nhiệt độ trái đất tăng 1oC thì sản lượng lương thực giảm 10%. Trong 100 năm trở lại đây nhiệt độ toàn cầu trung bình tăng 0,740C.
BĐKH làm giảm dòng chảy trên các dòng sông, từ đó làm thiếu nước tưới cho cây trồng ở Tây Nguyên nhất là cây cà phê; cùng với bão lụt, lũ quét là mối đe dọa thường xuyên trong mùa mưa cũng ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp ở Tây Nguyên.Lượng mưa giảm dẫn đến tình trạng mất rừng do cháy rừng thường xuyên, làm cho độ che phủ rừng giảm đi.Sự giảm dần cường độ lạnh trong mùa đông, tăng thời gian nắng nóng từ đó dẫn đến mất dần tính phù hợp của cây trồng, vật nuôi trên các vùng sinh thái nông nghiệp.
BĐKH ảnh hưởng trực tiếp đến sự thiếu nước của hệ thống thủy lợi, đang đe dọa sự phát triển của các loại cây trồng ở Tây Nguyên. BĐKH làm mực nước ngầm có nguy cơ tụt giảm. Theo báo cáo của Tổng cục Thủy lợi, hàng năm Tây Nguyên thiếu khoảng 5 tỷ m3 nước, đến năm 2030 thiếu khoảng 5,5 tỷ m3 nước.
BĐKH gây nên hiện tượng thời tiết cực đoan, mưa gió thất thường, phá vỡ qui luật sinh trưởng phát triển của cây trồng (ra hoa, đậu quả gặp mưa phùn, ra hoa sớm, thời tiết quá nóng cây trồng không thụ phấn, thụ tinh được…) từ đó làm giảm năng suất và chất lượng cây trồng.
BĐKH làm phát sinh nhiều sâu bệnh gây ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của cây trồng, vật nuôi và ảnh hưởng đến phát triển kinh tế của người dân ở Tây Nguyên.
2. Các giải pháp ứngphó với BĐKHđể đảm bảo cho phát triển nông nghiệp ở Tây Nguyên bền vững
Để giảm nhẹ sự tác động của BĐKH, thiên tai gây ra đối với sản xuất nông nghiệp Tây Nguyên, cần tiến hành đồng bộ các giải pháp ứng phó, phòng tránh là chủ yếu, gồm:
– Quản lý bảo vệ tốt nguồn nước phục vụ cho sản xuất và sinh hoạt. Thủy lợi là yếu tố quan trọng hàng đầu để đảm bào cho sản xuất nông nghiệp bền vững. Vì vậy cần đầu tư cho các công trình thủy lợi ở Tây Nguyên (xây dựng các hồ chứa đa mục đích, nâng cấp các công trình thủy lợi cũ, có chiến lược giữ rừng và trồng thêm rừng để giữ nguồn nước mặt và nước ngầm).
– Bảo vệ tốt nguồn nước ngay ở thượng nguồn của các con sông lớn, có kế hoạch cung cấp nguồn nước cân đối cho các vùng canh tác.
– Đẩy mạnh việc ứng dụng tưới tiết kiệm nước cho các loài cây chủ lực ở Tây Nguyên mà cần nhiều nước như cà phê, hồ tiêu.
– Tăng cường đa dạng sinh học trên vườn cà phê. Đa dạng hóa các cây trồng trong vườn cà phê theo phương thức trồng xen, một mặt để tăng thu nhập/đơn vị diện tích, mặt khác làm tăng độ che phủ mặt đất, giảm lượng nước tưới cho cà phê. Tuy nhiên, trồng xen phải thực hiện đúng quy trình kỹ thuật đã được Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành.
– Chuyển đổi cơ cấu cây trồng cho phù hợp với hoàn cảnh BĐKH(ví dụ những vùng thường xuyên xảy ra hạn hán, thiếu nước thì chuyển sang trồng các loại cây đa mục tiêu ít sử dụng nước). Quy hoạch cây công nghiệp và cây lương thực thành các vùng chuyên canh, áp dụng đồng bộ các tiến bộ kỹ thuật về giống, kỹ thuật canh tác tiên tiến và tưới tiết kiệm nước. Đặc biệt không mở rộng thêm diện tích trồng cây công nghiệp mà tập trung thâm canh diện tích hiện có.
– Đầu tư kinh phí cho nghiên cứu khoa học công nghệ, đặc biệt là nghiên cứu chọn tạo các giống cây trồng kháng hạn, kháng sâu bệnh, kỹ thuật canh tác thích ứng với BĐKH.
– Giảm nhẹ mức phát thải khí nhà kính, sử dụng các công nghệ sạch, công nghệ có mức phát thải thấp trong sản xuất.
– Mở rộng mô hình sản xuất nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp thông minh ở một số vùng có điều kiện để góp phần cho sự ổn định và bền vững nông nghiệp ở Tây Nguyên.
|
Hình 1. Biểu hiện của sự BĐKH |
Hình 2. Cà phê bị khô hạn |
