TS. Phan Việt Hà
Trong vài năm trở lại đây, dịch bọ xít muỗi bùng phát mạnh ở các tỉnh Tây Nguyên và Đông Nam bộ. Ngoài cây điều và ca cao là hai cây trồng ký chủ truyền thống, hiện nay bọ xít muỗi còn gây hại nặng trên nhiều cây trồng khác như bơ, chè, cà phê chè, mận, ổi…. Bài viết này, tổng hợp các nghiên cứu từ Ấn Độ, Srilanka và Việt Nam, mong muốn chia sẻ cách phòng trừ để người đọc tham khảo có thể áp dụng vào sản xuất, hạn chế tác hại của bọ xít muỗi gây nên.
Đặc điểm
Có 2 loài bọ xít muỗi gây hại: bọ xít muỗi (Helopeltis theivora) có màu xanh, loài này xuất hiện phổ biến nhất hiện nay trên tất cả các loại cây trồng; Loài bọ xít muỗi (Helopeltis antonii) có màu đỏ gây hại chính trên cây điều, các loại cây khác loài này ít xuất hiện hơn.
Vòng đời bọ xít muỗi từ 27 đến 42 ngày tùy điều kiện thời tiết, nếu thời tiết lạnh quá thì bọ xít muỗi cũng có thể ngủ đông. Bọ xít muỗi trưởng thành có thể sống trong vài tuần, cơ thể dài từ 6,5 đến 8,5 mm, có gai nhọn phía giữa ngực, chân dài và mỏng manh như chân muỗi. Con cái có thể đẻ 30 – 50 trứng trong thời gian sống. Trứng có màu trắng, dài khoảng 1 mm, được đẻ rải rác hoặc thành cụm trên thân, cuống lá non, hoặc các bộ phận đang phát triển khác của cây, trứng nở sau một tuần. Ấu trùng có hình thái trông gần giống con trưởng thành. Chúng di chuyển rất nhanh, khi có động chúng thường trốn xuống mặt dưới của lá hoặc thả mình rơi xuống đất để trốn, thường cư trú trong những cây, bụi rậm xung quanh vườn. Ấu trùng trải qua 5 tuổi với tổng thời gian là 10 – 16 ngày.
Bọ xít muỗi thường xuất hiện chích hút nhựa vào sáng sớm và chiều mát, những ngày âm u có thể hoạt động cả ngày, gây hại bắt đầu từ đầu mùa mưa đến cuối mùa mưa, là giai đoạn cây tập trung đâm chồi, lá non và ra hoa kết trái. Bọ xít muỗi dùng vòi chích xuyên qua các mô thực vật, nước bọt của chúng rất độc, gây ra các vết hoại tử trên lá non, cành, trái non, tạo thành các vết sẹo trên lá trên trái, gây biến dạng trái, gây chết chồi, cành cây hoặc toàn bộ cây. Ngoài ra, thông qua vết hích, các loại nấm gây bệnh dễ dàng xâm nhập, gây hại qua vết chích, đặc biệt là nấm gây bệnh thán thư.
Ảnh 1: Bọ xít muỗi (Helopeltis theivora) trưởng thành
Biện pháp phòng trừ
Bảo vệ các loài thiên địch của bọ xít muỗi như kiến đen (Dolicoderus thoracicus), kiến vàng (Oecophylla smaragdina), bọ ngựa,các loại nhện lớn bắt mồi… Kiến vàng là thiên địch hữu hiệu nhất, chúng ăn ấu trùng, trưởng thành bọ xít muỗi và có thể xua đuổi, ngăn cản trưởng thành đến chích hút hoặc đẻ trứng nếu đạt mật số cao.
Tỉa cành, tạo tán sau thu hoạch; vệ sinh đồng ruộng, phát quang bụi rậm; thu gom, đưa ra khỏi vườn tiêu hủy những bộ phận gây hại, ép xanh các tàn dư thực vật để loại bỏ môi trường thuận lợi cho bọ xít ẩn náu hoặc hoạt động.
Kiểm tra vườn cây định kỳ, phát hiện sớm khi bọ xít muỗi mới gây hại để phòng trừ kịp thời. Có thể bắt ấu trùng bằng tay nếu phát hiện được trên vườn khi mật độ thấp. Sử dụng các máy phun khói, lò tạo khói hoặc có thể tạo các đống lửa nhỏ đầu vườn phía có gió thổi vào để tạo khói xua đuổi bọ xít muỗi. Khi áp dụng phương pháp này cần chú ý vệ sinh đồng ruộng trước khi sử dụng.
Ảnh 2: Dùng khói để xua đuổi bọ xít muỗi ở Ấn Độ
Tham khảo sử dụng chế phẩm nấm ký sinh côn trùng như: Metarhizium anisopliae, Beauveria bassiana hoặc Paecilomyces sp. phun trừ bọ xít muỗi khi bắt đầu phát hiện vết chích hoặc ấu trùng, liều lượng theo khuyến cáo trên bao bì sản phẩm.
Trong trường hợp mật số bọ xít muỗi quá cao hoặc mức độ gây hại nặng, sử dụng một trong các loại thuốc phòng trừ bọ xít muỗi đăng ký trên các cây trồng cụ thể có hoạt chất sau: Cypermethrine, Alpha – cypermethrine… Liều lượng và nồng độ phun theo chỉ dẫn trên nhãn thuốc bảo vệ thực vật. Ở Ấn Độ, trong trường hợp dịch bọ xít muỗi gây hại nặng, người ta có thể dùng thuốc trừ sâu phổ rộng có hoạt chất Thiamethoxam để phun.
Thời điểm phun hiệu quả: Vào mùa mưa, nên thăm vườn thường xuyên, khi phát hiện bọ xít muỗi gây hại ở một số cây đầu tiên thì phun. Thông thường phải xử lý vào các thời điểm: khi cây đang ra lá non chuẩn bị ra hoa, khi chồi hoa mới nhú và khi đậu trái non, mỗi đợt phun 1 – 2 lần cách nhau 7 – 10 ngày. Nên phun thuốc vào sáng sớm hoặc chiều mát.
Phương pháp phun: Khi có dịch bọ xít muỗi nên phun trừ đồng loạt trên diện rộng, phun từ xung quanh vườn vào trong theo hình xoáy trôn ốc và phun ướt đều tán cây. Phun trừ bọ xít muỗi (trưởng thành và ấu trùng) cư trú trong các bụi rậm, tán cây rậm rạp hay là thậm chí phun xuống gốc cây để phòng trừ triệt để.