ThS. Đậu Thế Năm – Viện KHKT Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên
- Giới thiệu bệnh Histomonas meleagridis.
Bệnh do Histomonas meleagridis là một bệnh ký sinh trùng ở gà do một loại đơn bào Histomonas meleagridis gây ra. Bệnh có những bệnh tích đặc trưng: Viêm hoại tử tạo mủ ở manh tràng và gan, thể trạng xấu, da vùng đầu và mào tích thâm đen nên từ đây bệnh có tên là bệnh đầu đen (Blackhead). Cũng vì các biến đổi đặc trưng tập trung song hành ở gan và ruột và bệnh có tính lây lan nhanh, nên bệnh còn có tên là bệnh viêm hoại tử ruột -gan (Infectious Enterohepatitis).
Ở Việt Nam do các biến đổi đặc trưng ở giai đoạn cuối của bệnh tạo kén ở manh tràng nên người chăn nuôi thường gọi là bệnh kén ruột.
Cho đến nay, ngoài các lớp hội thảo về bệnh được tổ chức và đăng tải trên các trang web chuyên nghành thì số liệu về tình hình bệnh ở các địa phương trong cả nước còn hạn chế. Ở khu vực phía Nam, theo quan sát của cán bộ thú y cơ sở tỉnh Phú Yên thì đã xuất hiện một số đàn gà có các biểu hiện lâm sàng và bệnh tích giống như bệnh do Histomonas meleagridis gây ra với tỷ lệ nhiễm bệnh là 10 – 20%, các mẫu bệnh phẩm đã được gửi về Bộ môn nghiên cứu Ký sinh trùng – Phân viện Thú y Miền Trung để xét nghiệm xác định nguyên nhân gây bệnh, kết quả bước đầu đã xác định được mầm bệnh Histomonas meleagridis ở các mẫu bệnh phẩm ở gan và manh tràng.
Theo Nguyễn Hữu Nam, Lê Văn Năm và Nguyễn Vũ Sơn (2013), nghiên cứu trên gà thả vườn tại huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên cho biết: bệnh không ồ ạt mà lại lác đác lẽ tẻ, gà bị bệnh thường đứng lẻ loi rúc đầu vào nách cánh tìm chỗ ấm để sưởi, lúc gần chết có một số gà có biểu hiện đi không vững, đứng run rẩy, da chân gà bị bệnh khô, bệnh thường kéo dài 7-25 ngày và gà thường bị chết do suy nhược, Tỷ lệ gà tử vong 45 – 50%.
- Triệu chứng lâm sàng ở gà nhiễm Histomonas meleagridis
Kết quả nghiên cứu triệu chứng lâm sàng gà nhiễm Histomonas meleagridis được thể hiện ở bảng 1.
Bảng 1: Triệu chứng lâm sàng gà nhiễm Histomonas meleagridis (n=80)
|
STT |
Triệu chứng |
Số con biểu hiện |
Tỷ lệ (%) |
|
1 |
Gà ủ rủ, kém vận động |
72 |
90 |
|
2 |
Nhiệt độ > 430C |
64 |
80 |
|
3 |
Giảm ăn |
64 |
80 |
|
4 |
Mào tái, thâm tím hoặc màu xanh đen |
28 |
35,0 |
|
5 |
Ỉa chảy, phân màu vàng trắng, vàng nâu lẫn dịch nhầy, có trường hợp lẫn máu |
64 |
80,0 |
|
6 |
Bại liệt chân hoặc cánh |
28 |
35,0 |
|
9 |
Diều đầy hơi |
16 |
20,0 |
Qua số liệu bảng 1 cho thấy:
Gà bị bệnh thường có biểu hiện ủ rủ, kém ăn (90,0%), giảm ăn (80,0%), nhiệt độ >430C (80,0%), mào tái, thâm tím hoặc màu xanh đen (35,0%), ỉa chảy, phân màu vàng trắng, vàng nâu lẫn dịch nhầy, có trường hợp lẫn máu (80,0%), bại liệt chân hoặc cánh (35,0%), diều đầy hơi hoặc thức ăn không tiêu (20,0%).
Hình 3.4: triệu chứng lâm sàng bệnh Histomonas ở gà
Ghi chú: 1,2: gà ủ rủ, mắt nhắm, xù lông, sệ cánh 3 và 4: gà chết mào tái, thâm tím
- Bệnh tích đại thể gà nhiễm Histomonas meleagridis.
Để xác định bệnh tích đại thể chúng tôi tiến hành mổ khám những gà có triệu chứng lâm sàng của bệnh do Histomonas meleagridis để nghiên cứu bệnh tích đại thể. Kết quả được thể hiện ở bảng 2.
Bảng 2: Bệnh tích đại thể gà bị bệnh do Histomonas meleagridis
|
Cơ quan theo dõi |
Số gà nghiên cứu (n=80) |
|
|
Số mẫu biến đổi |
Tỷ lệ (%) |
|
|
Gan sưng to, xung huyết, mềm nhũn, hoại tử |
80 |
100 |
|
Manh tràng sưng to, thành niêm mạc dày, chất chứa không tiêu |
80 |
100 |
|
Ruột non xung huyết |
32 |
40,0 |
|
Lách sưng, xuất huyết |
14 |
17,5 |
|
Thận sưng |
12 |
15,0 |
|
Phổi tụ máu |
16 |
20,0 |
|
Bao tim tích nước |
8 |
10,0 |
Qua bảng 2 cho thấy: Gan sưng to, xung huyết, mềm nhũn, hoại tử (100%); Manh tràng sưng to, thành niêm mạc dày, chất chứa không tiêu (100%); Ruột non xung huyết (40%); Lách sưng, xuất huyết (17,5%); Thận sưng (15%); Phổi tụ máu (20%)
Như vậy, bệnh tích đặc trưng riêng của bệnh Histomonas ở gà là ở gan và manh tràng là chủ yếu.
Bệnh tích ở manh tràng (hình 5,6):
Hình 5,6: Bệnh tích đại thể ở manh tràng
Manh tràng phồng to, mức độ của 2 bên không bằng nhau; tích hơi hoặc chứa thức ăn không tiêu (chất chứa đóng kén dạng bả đậu) có màu vàng xám hoặc màu trắng xám, phần cuối của manh tràng cong lên. Bên cạnh đó có một số trường hợp manh tràng dính chặt với nhau hoặc 1 trong hai bên dính vào các cơ quan nội tạng khác.
Bệnh tích ở gan (hình 7,8):
Hình 7, 8. Bệnh tích đại thể ở gan
Qua hình ảnh mổ khám cho thấy: gà bị bệnh gan sưng to, xung huyết, mềm nhũn, có các mảng xuất huyết, các nốt màu đỏ thẩm như đá hoa cương hoặc các u cục nổi lên bề mặt gan và có các mảng hoại tử thường lỏm ở giữa, đa số mảng hoại tử có hình tròn, hình hoa cúc, rìa mép có hình răng cưa, bên trong có chứa chất nhầy đặc.
- Tóm lại
Bệnh do Histomonas meleagridis là một bệnh ký sinh trùng ở gà do một loại đơn bào Histomonas meleagridis gây ra, bệnh xẩy ra trên mọi giống gà và ở mọi lứa tuổi, bệnh gây thiệt hại rất lớn cho người chăn nuôi (tỷ lệ gà tử vong 45 – 50%).
Ở nước ta chưa có nhiều công trình nghiên cứu về bệnh này được đưa lên thông tin đại chúng. Do vậy việc người chăn nuôi xác định đúng bệnh và có những biện pháp phòng trị bệnh hữu hiệu gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy căn cứ vào những triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đặc trưng của bệnh để báo cáo với cán bộ thú y cơ sở để có hướng giải quyết nhằm hạn chế thiệt hại cho người chăn nuôi.
- Tài liệu tham khảo: Nguyễn Hữu Nam, Lê Văn Năm và Nguyễn Vũ Sơn (2013), “Một số đặc điểm bệnh lý chủ yếu của bệnh do Histomonas meleagridis gây ra ở gà thả vườn”, Tạp chí khoa học kỹ thuật thú y, tâp XX (số 2), trang 41 – 48