Trần Vinh dịch từ https//powo.science.kew.org
1. Mô tả chung
Sâm Mỹ thuộc họ Araliaceae, chi panax, có nguồn gốc ở Bắc Mỹ, và củ của nó đã trở thành thảo dược rất phổ biến, đặc biệt ở Trung Quốc. Do việc khai thác quá mức và mất môi trường sống tự nhiên, nên hiện nay nó rất hiếm trong tự nhiên và nguyên liệu được sử dụng cho mục đích thương mại phải sử dụng từ các cây trồng.
2. Địa lý và phân bố
Sâm Mỹ có nguồn gốc từ các vùng rừng ôn đới của Bắc Mỹ, nằm ở 700 – 900 kinh độ tây và 340 – 470 vĩ độ bắc, bao gồm Quebec và Ontario ở phía Bắc; Mississippi, Arkansas, và Georgia ở phía Nam. Sâm hoang dã vẫn được thu hoạch từ các khu vực ở Wisconsin, Pennsylvania và New York.
3. Tổng quan
Sâm Mỹ là loại cây bụi sinh trưởng chậm, có thể đạt chiều cao khoảng 25-50 cm.
– Lá: Cây con tạo ra một chùm 3 lá kép. Từ năm thứ 3, cây ra 3-5 lá kép, mỗi lá kép bao gồm 3-7 lá chét dài 5-10 cm, với các lá chét ở đáy nhỏ hơn các lá chét ở phía trên. Mép lá chét có răng cưa hình nêm và thuôn nhọn ở đỉnh. Dọc theo đường gân lá có những sợi lông nhỏ và cứng. Lá có màu xanh tươi vào mùa hè và trở nên vàng vào mùa thu.
– Hoa: Cụm hoa màu trắng lục gồm chùm 4-40 bông trên một cuống đơn dài 5-13 cm. Mỗi hoa dài 2-3 mm và có 5 răng. Đài hoa màu xanh và có 5 cánh hoa màu xanh vàng. Mỗi hoa chứa 5 nhị ngắn (bộ phận đực) với bao phấn thuôn dài và một nhụy (bộ phận cái) chia làm hai ở đỉnh. Bầu noãn nằm ở phía dưới (xuất hiện dưới đài hoa).
– Quả: Quả có màu đỏ tươi, mỗi quả chứa 2 hoặc 3 hạt màu trắng.
– Củ: Củ có màu vàng nhạt đến nâu, hình trục, dài tới 10 cm và đường kính tới 2,5 cm, có các vân ngang (rãnh nhỏ) và các nếp nhăn dọc. Củ già có chạc hoặc phân nhánh. Phần trên của củ có thể thấy các vết sẹo từ thân củ (thân ngầm) và đầu củ có lông hút.
– Mức độ đe dọa và bảo tồn: Sâm Mỹ được phân bố rộng rãi ở Bắc Mỹ, nhưng do mất môi trường sống trong tự nhiên và việc thu hoạch củ quá mức, nên hiện nay nó được coi là loài bị đe dọa ở 16 tiểu bang và có nguy cơ tuyệt chủng ở 10 tiểu bang khác. Sâm Mỹ được liệt kê trong phụ lục II của Công ước CITES (Công ước về buôn bán quốc tế các loài nguy cấp), hạn chế buôn bán cả củ và lát củ. Các thương nhân bắt buộc phải có chứng chỉ CITES trước khi họ có thể đưa nguyên liệu gốc từ quốc gia này sang quốc gia khác. Hiện nay Sâm Mỹ đã trở nên phổ biến hơn như một loại thuốc thảo dược, nó đang được trồng ở nhiều nơi khác trên thế giới, trong đó có Trung Quốc.
– Sử dụng: Nhân sâm là tên được đặt cho một số loài khác nhau được sử dụng làm thuốc, bao gồm sâm Panax. Tên ‘nhân sâm’ có nguồn gốc từ tiếng Quảng Đông có nghĩa là ‘hình ảnh con người’, vì rễ thường phân nhánh và trông giống như thân người. Trong lịch sử, các đặc tính y học của Sâm Mỹ được đánh giá cao ở Trung Quốc hơn là bởi các cộng đồng bản địa ở Bắc Mỹ. Ngay từ giữa năm 1700, củ sâm đã được xuất khẩu từ Canada sang Trung Quốc và sau đó từ Bắc Mỹ sang Trung Quốc, với lượng cao nhất là hơn 282 tấn được vận chuyển đến Trung Quốc vào năm 1862. Sau đó buôn bán với Trung Quốc giảm xuống và dừng lại vào năm 1939. Tuy nhiên, vào cuối những năm 1960, việc buôn bán sâm Mỹ tăng lên và loài này có nguy cơ bị tuyệt chủng trong tự nhiên. Kết quả của việc khai thác quá mức này, năm 1973 nó được liệt kê vào phụ lục II của Công ước CITES. Các thương nhân muốn xuất khẩu sâm Mỹ ra khỏi quốc gia phải chứng minh sâm đã được thu hoạch từ cây trồng. Ở Trung Quốc, sâm Mỹ được sử dụng kết hợp với các loại cây khác để điều trị nhiễm trùng đường hô hấp, tiểu đường và làm thuốc bổ cho sức khỏe con người. Sâm Mỹ cũng được cho làm giảm các dấu hiệu lão hóa và đôi khi được thêm vào đồ uống và kem dưỡng da mặt.
 |
 |
Ảnh. Lá, quả và củ sâm Mỹ