Kết quả điều tra khảo sát trên 300 hộ nông dân trồng cà phê của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) cho thấy trong số 15 nguyên nhân có ảnh hưởng đến thất thoát phân vô cơ khi sử dụng thì xói mòn được nông dân xem là nguyên nhân quan trọng số 1 bởi vì đất trồng cà phê chủ yếu là đất dốc, mùa bón phân lại trong mùa mưa. Nguyên nhân thất thoát quan trọng thứ 2 là do thời tiết, đặc biệt là sau khi bón phân trời không mưa. Với tập quán bón không lấp nên người nông dân quan tâm đến vấn đề thời tiết sau bón, vì vậy đây là nguyên nhân làm thất thoát phân vô cơ. Thời kỳ bón, kỹ thuật bón và sâu bệnh hại là những nguyên nhân gấy thất thoát phân vô cơ khi sử dụng được nông dân quan tâm tiếp theo.
Tổng hợp các nguyên nhân gây thất thóat phân vô cơ từ điều tra
Nếu lấy tỷ lệ từ ≥ 60 % hộ nông dân quan tâm đến các nguyên nhân gây thất thoát phân bón thì có 7 trong tổng số 15 nguyên nhân cần quan tâm theo thứ tự giảm dần như sau:
(i) Xói mòn > (ii) thời tiết > (iii) thời kỳ bón, KT bón > (iv) sâu bệnh > (v) cỏ dại > (vi) thiếu nước > (vii) bón nhiều phân đạm
Tuy nhiên dựa vào các kết quả nghiên cứu kết hợp với điều tra, nhóm nghiên cứu xác định được nguyên nhân gây thất thóat phân vô cơ bao gồm:
(i). Bón lượng phân quá cao so với nhu cầu của cây. Việc bón lượng phân cao, nếu gặp điều kiện thời tiết không thuận lợi kết hợp với kỹ thuật bón không đúng thì lượng phân mất càng lớn. Đây là nguyên nhân chủ đạo làm thất thóat phân bón vô cơ, dẫn đến hiệu quả sử dụng phân không cao, tăng chi phí đầu tư.
(ii) Bón phân không đúng kỹ thuật (không lấp, bón không theo tán cây, bón đón mưa) khi gặp trời nắng hoặc mưa lớn thì thất thoát do bốc hơi hoặc do xói mòn rửa trôi là đáng kể, đặc biệt là trên đất dốc.
(iii) Quản lý sâu bệnh hại không tốt (rệp sáp, bệnh rỉ sắt, nấm hồng, thối rễ…) làm cho cà phê bị ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển, đặc biệt là cà phê bị bệnh rễ thì việc bón phân vô cơ sẽ không mang lại hiệu quả, và vì vậy gây thất thoát đáng kể.
Các nguyên nhân khác như cỏ dại có thể quản lý được để làm tăng hiệu quả sử dụng phân bón; nguyên nhân khô hạn (thiếu nước) là yếu tố khách quan không kiểm soát được. Tuy nhiên việc bón phân cho cà phê chủ yếu là vào mùa mưa, vì vậy tổn thất do nguyên nhân này xảy ra là hãn hữu. Nếu việc bón phân đúng kỹ thuật (bón khi đất đủ ẩm, có lấp) thì cũng góp phần hạn chế tác hại của nguyên nhân này.
Như vậy còn lại 3 nguyên nhân gây thất thoát phân vô cơ xếp theo thứ tự giảm dần về mức độ quan trọng, đó là:
(i) Bón phân quá cao so với nhu cầu của cây > (ii) Bón không đúng kỹ thuật > Quản lý sâu bệnh hại không tốt.